Op donderdag 4 juli kwam armoedewethouder Moorman weer langs bij ons spreekuur waarbij 4 mensen hun persoonlijke verhaal vertellen over vastzitten in een armoedesituatie. Deze keer waren we te gast bij Buurtcentrum de Driehoek, thuishonk van NoordAs-veteraan Lenie in Nieuwendam. Ook Justine Ruitenberg was te gast: als programmadirecteur Armoede en Schulden bij het Ministerie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid houdt zij zich landelijk bezig met de halvering van armoede en problematische schulden in 2030. De verhalen over landelijk beleid kwamen dan ook niet bij dove oren terecht. Lees hieronder over de verhalen over belastingschulden, toeslagpartnerschap, slechte bewindvoering en armoede door een gebrek aan papieren.
Informele schulden bij familie door het Toeslagenschandaal
We startten met een tweede kans voor het verhaal dat bij het vorige spreekuur voor Marjolein Moorman bedoeld was, maar wij zij niet bij aanwezig kon zijn. Het was een verhaal over informele schulden bij familie door het Toeslagenschandaal. "Ik heb geen spijt, want we hebben ervoor gezorgd dat onze kinderen er helemaal niks van hebben meegekregen. Dat is het allerbelangrijkste, de kinderen konden bij ons blijven en normale levens leiden. Maar ik krijg mijn twintiger jaren en het geld waarmee ik mijn familie heb geholpen nooit meer terug." Inmiddels heeft zij een plan geschreven voor steungroepen voor slachtoffers van het Toeslagenschandaal in Buurthuis de Bol. De wethouder gaat in september bij hen langs om in gesprek te gaan over het plan. Het thema 'informele schulden' leeft al langer bij de NoordAs en is ook voor de gemeente een belangrijk, maar moeilijk te vangen onderwerp. We hebben afgesproken dat wij in het najaar een beleidsgesprek organiseren waarin er meer mensen hierover hun verhaal vertellen, en we op basis hiervan zoeken naar mogelijkheden om het beleid hierop te verbeteren.
Een enorme belastingschuld maar geen schuldenrust
Het tweede verhaal werd verteld door Patrick en zijn vrouw Jacqueline. Door een bizar voorval van fraude van inkomstenbelasting door hun boekhouder bleken zij een een belastingschuld van 100 duizend euro te hebben. Zo maakten zij een val van een stabiele situatie van meerdere koophuizen, naar de rij van de Voedselbank. Patrick vroeg om een betalingsregeling, maar daar had de belastingdienst geen boodschap aan: 'verkoop maar één van je huizen.’ "Ik had die huizen allang al verkocht als we de mogelijkheid hadden. Maar we wonen er zelf in - en waar zouden we dan zelf heen moeten? En huurders kun je er niet zomaar uitzetten." Hun inkomens, bestaande uit uitkeringen, gaan in de eerste plaats naar voedselzekerheid en zorgkosten. Jacqueline is immers terminaal ziek, en ook de gezondheidsperspectieven van Patrick zijn niet hoopgevend. Het is moeilijk om het overzicht te houden door alle dramatische gebeurtenissen en continue overlevingsstand waar ze in zitten. Hoewel de Belastingdienst de grootste factor is in de schulden en ellende, schoot de gemeente ook tekort. Elke keer als Patrick gebruik probeerde te maken van voorzieningen voor mensen met een laag inkomen, kreeg hij hetzelfde te horen: we kunnen niets voor je doen, je hebt immers vermogen in de vorm van huizen. Het is opnieuw een verhaal over het belang van toetsen op besteedbaar inkomen.
Eindelijk blijkt er iets van rust te komen, nu 'ons' verkorte maatwerkformulier bestaat voor het aanvragen van voorzieningen bij een laag besteedbaar inkomen. Maar er is meer nodig om echte schuldenrust te creëren. Het doorbraakteam van de gemeente gaat er nu ook op af, en gaat proberen te bemiddelen bij de Belastingdienst.
Toeslagpartner van gehandicapte zoon: continue systeemstress
Amanda is alleenstaande moeder van inmiddels twee volwassen zoons. De oudste zoon heeft een beperking, waarvoor moeder curator en mantelzorger is. Uit voorzorg heeft ze haar zoon op het huurcontract laten bijschrijven, voor het geval er iets met haar gebeurt. Toen de oudste zoon 27 werd, was de jongste zoon 17 jaar. Hierdoor werd de oudste toeslagpartner, waardoor het gezin gekort werd op toeslagen, zo’n €300 per maand. Als de jongste zoon 18 was geweest, zou er geen sprake zijn van toeslagenpartnerschap. Het scenario dat de oudste zoon buitenshuis gaat wonen is niet reëel. Het advies van een medewerker van de Belastingdienst is om de oudste zoon een jaar uit te schrijven uit de woning waardoor het toeslagenpartnerschap vervalt. Dit is vanwege het huurcontract niet mogelijk. Amanda probeert alles netjes te doen en hun inkomens apart te houden, omdat ze zijn curator én zijn moeder is. Ze is heel bang om fouten te maken vanwege alle tegenstrijdige regels en dit gaat ten koste van zichzelf en haar eigen inkomen. "Bij het aanvragen van een toeslag zei een medewerker van de belastingdienst tegen mij: vraag maar gewoon aan en kijk wat er gebeurt. Maar dat kan ik me toch niet veroorloven." De grote vraag is wat er gaat gebeuren als zij AOW krijgt en als haar jongste zoon gaat werken. Hoe zal die situatie financieel voor hen uitpakken - het is bijna niet meer bij te houden.
Het advies wat ze kreeg van de wethouder is om hulp te zoeken van een sociaal raadslid, om voor haar in kaart te brengen wat de verschillende scenario's voor financiële gevolgen zullen hebben voor het gezin.
Wat als je maanden lang geen leefgeld krijgen van je bewindvoerder?
Asje krijgt hulp van het Leger des Heils. Ze wilde in 2022 schuldhulpverlening voor haar schuld van 8000 euro. Toen ze een afspraak kreeg, werd haar een formulier voor vrijwillige bewindvoering voor 5 jaar onder de neus geschoven, die ze ondertekende, maar niet goed snapte en later spijt van kreeg. De eerste maand had ze een bewindvoerder die hun werk goed deed, maar na een maand ging die weg. Ze kreeg een andere bewindvoerder die haar van februari tot mei 2022 simpelweg geen leefgeld uitkeerde. Ze kon bellen naar het Leger des Heils wat ze wilde, maar er werd steeds gezegd dat iemand er achteraan zou gaan wat niet gebeurde. Ze had geen geld voor eten en luiers voor haar kinderen (ze is alleenstaande moeder), dus heeft ze uiteindelijk spullen gestolen. Na 3 maanden zonder geld en dreigen dat ze zichzelf van het leven zou beroven, kreeg ze eindelijk weer een beetje leefgeld uitgekeerd waarmee ze boodschappen kon doen, maar de man die haar bewindvoerder was vertrouwde ze niet meer. Ze kreeg ook geen compensatie of excuses voor de 3 maanden dat ze geen geld had gekregen. Hij bleef volhouden dat bijvoorbeeld haar toeslagen direct naar de aflossing van haar schuld moesten gaan, terwijl de aflossing nog niet eens was goedgekeurd. In januari 2023 heeft ze de rechtbank geschreven dat ze een andere bewindvoerder wilde. Dat lukte, en nu heeft ze een heel lieve bewindvoerder die haar goed begeleid, dingen uitlegt en haar actief helpt met sparen.
Nu liggen die problemen gelukkig achter zich, maar de vraag blijft hoe deze situatie voorkomen had kunnen worden. Dit soort problemen rond de opstart van een bewindvoeringtraject blijken veelvuldig voor te komen. Veelal wordt het bewind gefinancierd vanuit de bijzondere bijstand.
Uit het gesprek met de wethouder bleek dat er een convenant is opgesteld door de gemeente Amsterdam met welke bedrijven waar een samenwerkingsverband en toezicht is op de bewindvoerders. De vraag is of deze ook bekend zijn bij niet-overheidsinstanties waar er hulp wordt aangeboden, zoals het Leger des Heils. Daarnaast blijkt er een e-mailadres in het leven is geroepen om klachten over bewindvoerders door te geven: beschermingsbewind@amsterdam.nl. Er wordt as we speak uitgezocht wat er precies met meldingen gebeurt.
Schrijnende armoede door een gebrek aan papieren, maar alle kwalificaties om te starten
Marisca is alleenstaande moeder van een zoon op het speciaal onderwijs. Beiden zijn zonder papieren in Nederland. Marisca heeft tevergeefs gezocht naar scholen in thuisland Suriname om de zoon goede begeleiding te geven. Die is onder behandeling bij een neuropsycholoog voor complexe stoornissen maar heeft ondanks dat wel veel potentie in de ICT. Ze hoopt haar zoon een goede toekomst te geven, maar dat is uiterst onzeker. Ze zijn onverzekerd en woonachtig in een slaapkamertje in een éénkamerapartement bij een zieke oom, zonder inkomsten. Ze overleven van giften van kerkgenoten. "Alle hulp die je zoekt, stopt zodra je noemt dat je geen papieren hebt." Ondanks dat ze zich gebroken voelt, wil Marisca graag werken in haar vak als verpleegkundige, meedoen met de samenleving en heeft aanbiedingen van bijv Leger des Heils om direct aan de slag te gaan. Het enige dat ze mist is papieren. "Er is geen toekomst voor mijn zoon in Suriname. Er is niets meer voor ons daar. Ik heb alles achtergelaten om hierheen te komen. Overdag houd ik me sterk, maar 's nachts huil ik."
We wisten dat de wethouder niet opeens papieren uit een hoed kon toveren voor Marisca, maar toch is het nodig om deze verhalen te blijven vertellen. Dit verhaal gaat niet alleen over ongedocumenteerd zijn, maar over een andere oorzaak van schrijnende armoede in de stad - en dat móét zichtbaarder worden. Voor nu is het enige actie die uitgezet kon worden, dat iemand van de afdeling Ongedocumenteerden in de gemeente gaat uitzoeken of een advocaat een zaak tegen het IND kan aanspannen om toch wel papieren te verkrijgen. Én het signaal dat geen enkele formele hulpinstelling weet wat ze moeten doen als iemand zonder papieren om hulp vraagt. Er zijn een aantal instanties waar je terechtkan voor hulp. In plaats van te zeggen "we kunnen niets voor u doen," zou iemand warm moeten doorverwijzen naar de paar plekken in de stad die wél iets kunnen.
留言